Overeenkomstig de Antigoon-rechtspraak kan onrechtmatig verkregen bewijs door de rechter in aanmerking worden genomen voor zover hiermee een gedraging wordt gesanctioneerd die een strafrechtelijke inbreuk vormt. En wat dan in burgerlijke zaken?
Onrechtmatig verkregen bewijs: hoe zit het ook weer ?
In strafzaken ...
Op 14 oktober 2003 heeft het Hof van Cassatie in een strafzaak een principieel arrest geveld waarbij een onrechtmatig verkregen bewijs toelaatbaar is voor zover :
- de overtreden vormvoorwaarde niet was voorgeschreven op straffe van nietigheid en ;
- de begane onregelmatigheid de betrouwbaarheid van het bewijs niet heeft aangetast en ;
- het gebruik van het bewijs niet in strijd is met het recht op een eerlijk proces.
Dit arrest (Antigoon-rechtspraak) waarvan de inhoud door de meeste rechtbanken werd gevolgd, bekrachtigt het principe waarbij een onrechtmatig verkregen bewijs niet automatisch door de rechter moet worden uitgesloten wanneer het beoogt een strafbare gedraging te bestraffen.
De rechter moet de ontvankelijkheid van het bewijs beoordelen rekening houdend met de drie voornoemde criteria.
... en in burgerlijke zaken
In burgerlijke zaken zijn de hoven en rechtbanken het niet eens. Sommige rechters sluiten onrechtmatig verkregen bewijzen uit wanneer ze contractuele of buitencontractuele fouten beogen aan te tonen.
Een arrest van het Hof van Cassatie van 10 maart 2008 inzake werkloosheid heeft niettemin de weg geopend naar een meer algemene toepassing van de Antigoon-rechtspraak in burgerlijke zaken door het volgende te bepalen:
"Een dergelijk bewijs, behoudens het geval van miskenning van een op straffe van nietigheid voorgeschreven vorm, mag alleen worden geweerd wanneer de bewijsverkrijging is aangetast door een gebrek waardoor de betrouwbaarheid ervan wegvalt of waardoor het recht op een eerlijk proces in gevaar wordt gebracht".
Sinds dit arrest hebben verschillende hoven en rechtbanken zich uitgesproken voor de toepassing van de Antigoon-rechtspraak in burgerlijke zaken. Dit is het geval bij een recent arrest van het Arbeidshof van Brussel.
Voorbeeld van de ontvankelijkheid van onrechtmatig verkregen bewijs in burgerlijke zaken
Arrest van het Arbeidshof van Brussel van 8 februari 2019.
De feiten (samengevat)
Mevrouw A is tewerkgesteld in onderneming X. Zij is de vrouw van de heer Y die bestuurder van de onderneming was van november 2006 tot maart 2015.
In mei 2015 wordt de arbeidsovereenkomst van mevrouw A om dringende reden verbroken wegens het overmaken van vertrouwelijke informatie en het deelnemen aan daden van oneerlijke concurrentie.
De werkgever levert het bewijs van de dringende reden door e-mails over te leggen die hij onrechtmatig heeft verkregen (= bewijs verkregen in weerwil van het recht op privacy) door toegang te krijgen tot de mailbox van de werkneemster.
Beslissing inzake de toelaatbaarheid van het bewijs
In het arrest spreekt het Arbeidshof van Brussel zich uit over het lot van het onrechtmatig verkregen bewijs (terwijl er geen strafrechtelijke component was).
Om te controleren of het bewijsmiddel moet worden verworpen, past het Hof de 'Antigoon-test' toe door de volgende vragen te beantwoorden:
- was de overtreden vormvoorwaarde voorgeschreven op straffe van nietigheid?
- heeft de begane onregelmatigheid de betrouwbaarheid van het bewijs aangetast?
- is het gebruik van het bewijs in strijd met het recht op een eerlijk proces?
In dit geval heeft de rechter het volgende beslist:
- de betrouwbaarheid van het bewijs is niet aangetast door de wijze waarop het werd bekomen. Er zijn geen frauduleuze middelen gebruikt om toegang tot de informatie te krijgen;
- het is niet bewezen dat het principe van een eerlijk proces in gevaar werd gebracht. De werkneemster heeft namelijk kennis kunnen nemen van de documenten die tegen haar werden gebruikt en heeft de mogelijkheid gehad zich te verdedigen;
- overeenkomstig het proportionaliteitsbeginsel is de rechter van oordeel dat rekening kan worden gehouden met de onrechtmatig verkregen bewijzen.
Dit arrest bevestigt de tendens in de rechtspraak die het onrechtmatig verkregen bewijs bij contractuele zaken in aanmerking neemt en dit:
door toepassing van de Antigoon-test (als één van de 3 criteria niet is vervuld, dan moet het bewijs worden uitgesloten);
door toepassing van het proportionaliteitsbeginsel.
Voorzichtigheid blijft geboden
In burgerlijke zaken wordt de Antigoon-rechtspraak niet unaniem toegepast door hoven en rechtbanken.
Sommige rechters weigeren rekening te houden met onrechtmatig verkregen bewijzen wanneer een grondrecht zoals het recht op privacy een rol speelt (zie hierover een vorig artikel : " Mag u de e-mails van uw personeel lezen? " en een uittreksel van het relevante arrest):
" Als de uitbreiding van de Antigoon-rechtspraak in fiscale of socialezekerheidskwesties kan worden gerechtvaardigd (...) zou de onbeperkte uitbreiding ervan tot contractuele relaties van puur privaatrecht kunnen leiden tot een systematische overtreding van de strafrechtelijke sancties die het privéleven beschermen (...)
Hierover anders beslissen zou het recht op toezicht van de werkgever voorrang geven op het recht op privacy van de werknemer, terwijl dit, in tegenstelling tot het eerste, een grondrecht is" (nvdr: vrije vertaling).
Ons advies: beter voorkomen dan genezen.
Blijf de geschikte procedures volgen (in het bijzonder inzake installatie van camera's, controle van e-mails, enz.) zodat uw bewijzen bij betwisting kunnen worden overgelegd zonder gevaar van uitsluiting door de rechter.
Group S kan u helpen nagaan of uw procedures overeenstemmen met de reglementering.
Stéphanie Gabriel - Legal consultant
