Verloren gewaande of vergeten buurtwegen hebben al menig bouwproject doen ontsporen. Recent kregen de buurtwegen aandacht in de media omdat een lokaal bestuur 1,65 miljoen euro dient te betalen aan een particulier voor buurtwegen die niet waren opengesteld. Hoe vermijdt uw bestuur megaboetes voor buurt- en voetwegen die niet zijn opengesteld?
De wet van 10 april 1841 op de buurtwegen voorzag in een verplichting voor de gemeenten om de voet- en buurtwegen te onderhouden. Op de gemeenten rustte volgens de rechtspraak in het bijzonder de plicht het openbaar recht van doorgang op de buurtwegen te verzekeren. Elke burger had het recht gebruik te maken van de buurtwegen en zo nodig een vordering in te stellen tegen al wie het uitoefenen van dit recht belemmert. Het toezicht op de verplichtingen van de gemeente lag bij de provincies.
In de praktijk maakten burgers soms gebruik van de mogelijkheid om – zoals bij de milieustakingsvordering – in de plaats te treden van de provincie. De burgers vorderden dan namens de provincie dat de gemeente de buurtweg zou openstellen. Zo konden desalniettemin rechtszaken worden aangespannen over buurtwegen waar de burger op het eerste zicht niet altijd een evident belang bij had.
Het Decreet van 3 mei 2019 houdende de gemeentewegen schafte de Buurtwegenwet van 10 april 1841 af, en maakte een einde aan het onderscheid tussen voet- en buurtwegen, trage wegen en gewone gemeentelijke wegen. Al deze wegen zijn nu in principe gemeentewegen geworden. Het decreet definieert een gemeenteweg als “een openbare weg die onder het rechtstreekse en onmiddellijke beheer van de gemeente valt, ongeacht de eigenaar van de grond”.
Het Decreet Gemeentewegen van 3 mei 2019 belast de gemeente uitdrukkelijk met het beheer van de gemeentewegen en het vrijwaren van de publieke doorgang over de volledige breedte van de gemeenteweg. Hieraan gekoppeld beschikt de gemeente over de bevoegdheid om te allen tijde versperringen of andere belemmeringen die de toegang, het gebruik of het beheer van de gemeenteweg hinderen of verhinderen, te verwijderen of te laten verwijderen.
Het beheer van de gemeenteweg gaat echter verder dan het louter vrijwaren van de publieke toegang. Het houdt ook in dat de gemeente de nodige maatregelen moet nemen tot herwaardering van in onbruik geraakte gemeentewegen.
Naast een opsomming van de plichten van de gemeenten, geeft het Decreet Gemeentewegen ook de burgers een aantal nieuwe wapens in handen. Zo kan elke benadeelde het college van burgemeester en schepenen verzoeken om over te gaan tot het opleggen van een ‘last tot herstel’. Een last tot herstel houdt in dat het college maatregelen neemt tegen degene die de toegang tot een gemeenteweg belemmert. Het college heeft 30 dagen om te oordelen over dergelijk verzoek van de burger. Het college kan een last opleggen aan de overtreder, of kan het verzoekschrift afwijzen. In beide gevallen zal het college een gedegen motivering moeten bieden.
Het Decreet Gemeentewegen verleent daarnaast aan iedereen – ook wie niet benadeeld is! – het recht om een verzoekschrift tot vrijwaring en herwaardering van een in onbruik geraakte gemeenteweg in te dienen bij de gemeente. De gemeenteraad oordeelt op welke manier gevolg gegeven wordt aan het verzoekschrift. Zo kan de gemeenteraad het college van burgemeester en schepenen de opdracht geven om de publieke doorgang over de volledige breedte van de gemeenteweg te vrijwaren. Ook kan de gemeenteraad het college belasten met het opstarten van een procedure tot wijziging, verplaatsing of opheffing van de gemeenteweg. De gemeenteraad dient zijn beslissing steeds zorgvuldig te motiveren.
Hoewel het Decreet Gemeentewegen geschillen over niet-opengestelde buurtwegen enigszins tracht te kanaliseren via de hierboven vermelde verzoekschriften, is het uiteraard niet uitgesloten dat de rechtsonderhorigen vooralsnog naar de rechter stappen als de gemeente haar plichten met betrekking tot het beheer en de vrijwaring van de gemeentewegen niet nakomt. Zowel het stilzitten van de gemeente, als een onvoldoende zorgvuldige behandeling van verzoekschriften van burgers kan leiden tot aansprakelijkheidsvorderingen en (zeer) aanzienlijke dwangsommen.
Het is voor lokale besturen dan ook zaak om te waken over de toegankelijkheid van de gemeentewegen, en stipt gevolg te geven aan verzoekschriften van burgers. Ook is het primordiaal van belang een gemeentelijk wegenregister op te maken en bij te houden. Dit is niet alleen verplicht, maar het kan uw bestuur ook helpen bij het beheer van de gemeentewegen.
Indien uw bestuur geconfronteerd wordt met een verzoekschrift waarin de openstelling van een gemeenteweg wordt geëist, kan u de ontwerpbeslissing van het college of de gemeenteraad steeds door ons juridisch laten screenen. Daarnaast behartigen wij uiteraard de belangen van uw bestuur in gerechtelijke procedures over gemeentewegen.
Animum debes mutare, non caelum.
Willem-Jan Ingels
willemjan.ingels@gdena-advocaten.be
