In een recent arrest preciseert het Hof van Cassatie de gevolgen van de retroactieve vernietiging van een overeenkomst tot overdracht van aandelen: in principe draagt de verkoper de gevolgen van een waardedaling of -stijging die de aandelen sinds de verkoop hebben ondergaan.
In 2003 verkochten twee zussen afzonderlijk aan dezelfde koper hun aandelen in twee commanditaire vennootschapen op aandelen die aandelenportefeuilles beheerden. Beide vennootschappen werden destijds in het kader van familiale vermogensplanning door de vader van de zussen opgericht, waarbij elke zus de aandelen van een van de twee vennootschappen had verkregen. De twee verkoopovereenkomsten werden door de feitenrechter nietig verklaard omdat de vennootschappen zich in de overeenkomsten hoofdelijk met de koper borg hadden gesteld voor de betaling van de aankoopprijs van hun eigen aandelen, met schending van de toen geldende regels met betrekking tot de financiële bijstand door een vennootschap.
- In een arrest van het Hof van Cassatie van 13 januari 2017 kwam de vraag aan bod hoe de retroactieve vernietiging van de twee verkoopovereenkomsten in casu had moeten worden afgehandeld. Meer bepaald rees de vraag hoe de teruggave van de aandelen in beide gevallen diende te gebeuren. In het ene geval was de teruggave in natura van de aandelen van de vennootschap weliswaar nog mogelijk, maar waren de aandelen door de financiële crisis van 2008 sterk in waarde gedaald. In het andere geval was de teruggave in natura van de aandelen niet meer mogelijk omdat de betrokken vennootschap op het moment van de nietigverklaring van de overeenkomst reeds was vereffend. Het Hof van Cassatie deed uitspraak over beide situaties:
- Indien de aandelen op het ogenblik van de rechterlijke vernietiging van de overeenkomst nog in het vermogen van de koper aanwezig zijn, moeten de aandelen in natura aan de verkoper worden teruggegeven, ongeacht een waardestijging of -daling van de aandelen. Vermits de aandelen zich in casu in het eerste geval nog in het vermogen van de koper bevonden, konden de appelrechters met andere woorden geen herstel bij equivalent bevelen, ook niet wanneer de vermogensrechten verbonden aan die aandelen sinds het sluiten van de verkoop zeer sterk in waarde zijn gedaald.
Indien de teruggave in natura van de aandelen niet (meer) mogelijk is, gebeurt de teruggave bij equivalent. De verbintenis tot betaling van de waarde van de aandelen is een waardeschuld en de te betalen vergoeding is gelijk aan de waarde die de aandelen, in de toestand waarin zij werden ontvangen, zouden hebben gehad op het ogenblik dat de rechter de vergoeding begroot.
De appelrechters konden bijgevolg de waarde van de terug te geven aandelen niet bepalen op basis van de vernietigde overeenkomst (de overnameprijs), zonder rekening te houden met de waardeverandering van de aandelen op het ogenblik van de rechterlijke begroting van de vergoeding en zonder na te gaan of deze toe te schrijven is aan de restitutieschuldenaar (in casu de koper).
Uit het arrest van het Hof van Cassatie volgt dat een waardedaling (of -stijging) van de aandelen sinds het sluiten van de vernietigde verkoopovereenkomst op het conto van de verkoper komt, tenzij indien het verschil in waarde toe te schrijven is aan het doen of laten van de koper. In geval van de vernietiging van een verkoop van aandelen die intussen in waarde zijn gedaald, krijgt de verkoper in principe dus de aandelen met de verminderde waarde in natura terug. Is teruggave in natura echter niet mogelijk, dan krijgt hij een vergoeding gelijk aan de verminderde waarde van de aandelen, vastgelegd op het moment van de rechterlijke begroting. Het omgekeerde geldt bij een waardestijging. In dat geval geniet de verkoper in principe het voordeel van de waardestijging (zowel bij teruggave in natura als bij equivalent).
Deze rechtspraak van het Hof van Cassatie is niet alleen van belang in geval van de vernietiging van een aandelenoverdracht, maar kan evenzeer relevant zijn in andere situaties, zoals de vernietiging van een vastgoedtransactie waarbij de waarde van het vastgoed is gedaald of gestegen.
Thijs Tanghe
thijs.tanghe@eubelius.com
Ignace Claeys
ignace.claeys@eubelius.com
