1. Wat is een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik?
Een schenking van roerende goederen met voorbehoud van vruchtgebruik is een klassieke techniek in een familiale planning. Bij een dergelijke schenking zullen de geschonken goederen immers in principe geen deel meer uitmaken van de nalatenschap van de schenker en zal er geen erfbelasting op verschuldigd zijn. Het voorbehoud van het vruchtgebruik verschaft de schenker wel de zekerheid dat hij enerzijds de controle behoudt over de geschonken goederen en anderzijds blijft genieten van de inkomsten van deze goederen.
Een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik kan zowel plaatsvinden voor een Belgische als voor een buitenlandse (in de praktijk doorgaans Nederlandse) notaris. Fiscaal brengt dit verschillende gevolgen met zich mee.
Een Belgische notaris is immers verplicht om de schenkingsakten die hij verlijdt ter registratie aan te bieden. Deze schenkingen zullen derhalve altijd onderworpen zijn aan de Vlaamse schenkbelasting (van 3% of 7%).
Een Nederlandse notaris is daarentegen niet verplicht om schenkingsakten van Belgische rijksinwoners ter registratie aan te bieden. Door te opteren voor een schenkingsakte voor een Nederlandse notaris, kan men derhalve vermijden dat de Vlaamse schenkbelasting verschuldigd wordt. Gelet op dit financieel voordeel, geven vele families de voorkeur aan een Nederlandse notaris.
De Vlaamse Codex Fiscaliteit voorziet voor alle schenkingen die niet onderworpen werden aan de schenkbelasting (schenking voor Nederlandse notaris, handgift, …) wel een “wachttermijn” van drie jaar (zeven jaar in geval van schenking van aandelen van een familiale vennootschap) vooraleer de geschonken goederen definitief uit de nalatenschap van de schenker zijn. Anders gezegd, indien de schenker zou komen te overlijden binnen een periode van drie jaar vanaf de schenking, zal er alsnog erfbelasting verschuldigd zijn op de geschonken goederen.
De fiscus heeft al jaar en dag kennis van deze planningstechniek. Zij heeft in het verleden overigens ook expliciet erkend dat een schenking voor een Nederlandse notaris geen fiscaal misbruik uitmaakt.
2. Vlabel neemt een nieuw standpunt in
Zeer recent heeft de Vlaamse Belastingdienst (Vlabel) haar standpunt nr. 15004 van 21 maart 2016 (gepubliceerd op 4 april 2016) aangevuld. Volgens dit standpunt zouden voortaan alle gesplitste inschrijvingen van effecten en geldbeleggingen worden vermoed een bevoordeling te zijn en derhalve belast worden in de erfbelasting bij het overlijden van de schenker, zelfs na het verstrijken van de driejarige (of zevenjarige) termijn.
Het tegenbewijs zou hetzelfde zijn als bij de gesplitste aankoop van onroerende goederen, met name:
- Ofwel aantonen dat er geen causaal verband bestaat tussen de schenking en de gesplitste inschrijving. Ingeval van schenking met voorbehoud van vruchtgebruik zal dit causaal verband echter altijd aanwezig zijn; de gesplitste inschrijving volgt immers uit de schenking.
- Ofwel aantonen dat er schenkbelasting (3% of 7%) werd betaald op de schenking die de gesplitste inschrijving voorafgaat: de registratie van een buitenlandse schenkingsakte moet gebeuren vóór de gesplitste inschrijving plaatsvindt. Anders gezegd zal men enkel met zekerheid kunnen stellen dat er geen erfbelasting zal verschuldigd zijn indien de schenkingsakte voorafgaand aan de gesplitste inschrijving ter registratie werd aangeboden in België en er derhalve schenkbelasting werd betaald.
Dit standpunt zou daarenboven van toepassing zijn voor alle schenkingsakten verleden vanaf 1 september 2013.
3. Het standpunt van Vlabel is onwettig en druist in tegen elke vorm van rechtszekerheid
Het nieuwe standpunt lijkt ons in strijd met de wet. Artikel 2.7.1.0.7 van de Vlaamse Codex Fiscaliteit voorziet inzake het tegenbewijs dat het artikel niet van toepassing is indien er bewezen wordt dat de verkrijging geen bedekte bevoordeling van de derde is.
Welnu, indien men overgaat tot een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik voor een Nederlandse notaris lijkt er ons helemaal geen sprake te zijn van een bedekte bevoordeling. De schenkingsakte, die de gesplitste inschrijving voorafgaat, toont net de bevoordeling aan en is dus allerminst bedekt. Naar onze mening kan er in deze gevallen dan ook geen erfbelasting meer worden geheven (mits de driejarige of zevenjarige termijn is verstreken).
Dat het standpunt dan ook nog eens van toepassing zou zijn voor alle schenkingsakten vanaf 1 september 2013 tart al helemaal de verbeelding. Tot de publicatie van het nieuwe standpunt op 4 april jongstleden, was de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik voor een Nederlandse notaris een klassieke planningstechniek in het kader van familiale planning die erkend werd door de administratie op basis van eerdere beslissingen/standpunten. De schenker kon erop vertrouwen dat er geen erfbelasting meer zou verschuldigd zijn op de geschonken goederen, indien hij de wachtperiode van drie of zeven jaar overleefde. Vlabel doet met dit nieuw standpunt aldus afbreuk aan het gewekte vertrouwen en neemt elke rechtszekerheid weg.
4. Besluit
Ons inziens zal Vlabel dit standpunt niet kunnen blijven volhouden. Vlabel kan niet in de plaats treden van de decreetgever, hetgeen hier wel het geval lijkt te zijn.
Indien men de route van de Nederlandse notaris wil afsluiten, is het ons inziens aan de decreetgever om in te grijpen. In dat geval is het wel nog de vraag op welke wijze de decreetgever de Vlaamse Codex Fiscaliteit zou kunnen aanpassen zonder strijdig te zijn met de Europeesrechtelijke vrijheden (vrij verkeer van diensten, enz.).
Voor alle duidelijkheid wijzen wij er nog op dat het nieuwe standpunt enkel geldt voor schenkers die woonachtig zijn in Vlaanderen op het moment van hun overlijden. Indien de erflater woonachtig is in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest of in het Waals Gewest, is dit standpunt niet van toepassing, behoudens indien de erflater in de laatste vijf jaar voor zijn overlijden toch het langst heeft gewoond in Vlaanderen.
