De Kraftwerk-zaak herinnert ons eraan dat we met samplen moeten opletten. Ook citeren en samplen zijn door het auteursrecht en de naburige rechten beperkt. Intellectuele rechten beschermen de creaties van auteurs (en producenten), maar zijn ook begrensd door uitzonderingen. Het Europese Hof van Justitie heeft die grens op verschillende punten nog eens duidelijk afgetekend.
Het Hof van Justitie kreeg immers in drie verschillende procedures de gelegenheid om zich uit te spreken over de reikwijdte van het citaatrecht en de vrije berichtgeving, de mogelijkheden van hyperlinking, de bevoegdheidslimieten van lidstaten en de voorwaarden voor sampling. Toeval of niet, de drie procedures waren allen van Duitse oorsprong, waarbij het Bundesgerichtshof de nood voelde tot prejudiciële vraagstelling.
Op 29 juli 2019 kwam het Hof tot een uitspraak in alle drie procedures.
Sampling van Kraftwerk
De meest mediagenieke van de procedures is ongetwijfeld de Kraftwerk-zaak (C-476/17, Pelham / Hütter-Schneider-Esleben). Is “sampling” toegestaan? Valt het onder de definitie van “reproductie”? Waar ligt de grens van het toelaatbare en het illegale?
Sampling is het overnemen van een beperkt fragment uit een eerder bestaand muziekstuk in een eigen creatie. Doorgaans wordt het fragment geloopt, als bassline gebruikt of als refrein en biedt het de basis voor het gewenste eigen, nieuw nummer. Zulks was in dit geval ook gebeurd. Bij de compositie van het nummer “Nur Mir” zouden auteurs Pelham en Haas een sample van twee seconden hebben gebruikt uit het nummer “Metall auf Metall” van de groep Kraftwerk.
Auteursrecht vs. Vrijheid van kunsten
Eén van de vraagstukken die in de Kraftwerk-zaak voorlag was een bepaling in het Duitse auteursrecht die de “vrijheid van kunsten” moest waarborgen. De “vrijheid van kunsten” moet waarborgen dat eenieder vrij is zich artistiek (en wetenschappelijk) te ontplooien en vrij mag creëren. Onder Duits auteursrecht gaat men er ongetwijfeld van uit dat geen enkele creatie echt nieuw is en steeds op één of andere manier uit vooraf bestaand werk ontleend of ontstaan is. Duits auteursrecht garandeerde dat een onafhankelijk werk vrij kon worden geëxploiteerd, zelfs wanneer bij de creatie ervan gebruik werd gemaakt van werken van anderen. Ontleningen werden dus tot op zekere hoogte toegestaan.
Het Hof oordeelde echter dat deze omzetting in Duits recht te ver ging. De Auteursrechtrichtlijn 2001/29/EG voorziet immers reeds in een evenwichtige regeling en een afwijking hiervan zou voor een onevenwicht zorgen. De harmonisatie van de regeling voor naburige rechten van producenten (van fonogrammen) wordt op dit punt dan ook als compleet beschouwd. Nationale wetgeving, zoals de Duitse, die het naburige recht heeft willen beperken op basis van de “vrijheid van kunsten”, brengt dat evenwicht in gevaar.
Sampling
Nog belangrijker (voor de muzieksector) is de sturing die het Hof in de Kraftwerk-zaak geeft aan de praktijk van sampling. Eerst en vooral benadrukt het Hof dat sampling de toestemming van – in dit geval – de producent vereist, ongeacht hoe kort of beperkt het sample ook mag zijn. Wél moet het sample en de herkomst ervan voor het oor herkenbaar zijn. Indien het sample dus dermate wordt aangepast dat het onherkenbaar is geworden, kan er wél vrij gebruik van gemaakt worden. Daarbij komt dat het citaatrecht evenmin speelt, wanneer het oorspronkelijke werk niet herkend kan worden.
Volgens het Belgische auteursrecht beschikt de producent van “fonogrammen” eveneens over de exclusieve rechten op reproductie, publieke mededeling en andere exploitaties van de eigen opname. De principes van het kopierecht en de wettelijke uitzonderingen uit het auteursrecht gelden eveneens voor de naburige rechten. Dus ook een gedeeltelijke kopie (cfr. sampling) uit een vooraf bestaand werk behoeft principieel de voorafgaande toestemming van de producent.
Democratische grenzen aan auteursrecht?
In een andere procedure vroeg de Duitse Bondsrepubliek de afweging van het auteursrecht tegen de vrijheid van pers en informatie en (C-469/17, Funke Medien NRW / Duitsland). Funke Medien had haar hand kunnen leggen op enkele militaire rapporten over de operaties van het Duitse leger in Afghanistan. Deze rapporten zijn vertrouwelijk en worden enkel ter inzage gelegd aan de leden van het Duitse parlement. Funke Medien besloot de rapporten te publiceren. De Bondsrepubliek stelde een actie in tegen de publicatie en baseerde zich op het auteursrecht. In haar verweer beriep Funke Medien zich op de vrijheid van informatie en pers.
Het Hof van Justitie stelde in haar arrest dat het auteursrecht onverkort geldt. Uitzonderingen op het auteursrecht kunnen enkel ingeroepen worden voor zover deze voorzien werden in de Auteursrechtrichtlijn 2001/29/EG. Bij het inroepen van fundamentele rechten en vrijheden, moet dus steeds gebruik gemaakt worden van de reeds voorziene uitzonderingen, zoals bijvoorbeeld het citaatrecht.
Tenslotte lijkt het Hof te suggereren dat er in dit geval sprake zou kunnen zijn van een beroep op de exceptie voor “verslaggeving over actuele gebeurtenissen”, zoals bepaald in art. 5.3.c Auteursrechtrichtlijn. Het komt evenwel aan de nationale rechter toe om hier een uitspraak over te doen.
Citeren door hyperlinking
In een derde procedure beriep Spiegel Online zich eveneens op de exceptie ven “verslaggeving actuele gebeurtenissen” en het citaatrecht (C-516/17, Spiegel Online / Volker Beck). Spiegel Online berichtte over een standpunt dat ingenomen werd door volksvertegenwoordiger Volker Beck. Daarbij werd een link geplaatst naar een manuscript van zijn hand dat weliswaar in een andere context gepubliceerd was, vijfentwintig jaar eerder.
Net zoals in de zaak Funke Medien stelde het Hof van Justitie dat de fundamentele rechten en vrijheden op zich geen exceptie op het auteursrecht kunnen uitmaken. Anderzijds stelt het Hof dat de excepties, voorzien in de Auteursrechtrichtlijn, op zich moeten kunnen gelden en niet enkel dan kunnen worden ingeroepen voor zover een voorafgaande toestemming niet mogelijk was.
Belangrijk voor de praxis van journalisten is vooral dat het Hof niet uitsluit dat het volledig hernemen van een werk noodzakelijk zou kunnen zijn om afdoende verslaggeving te doen van actuele gebeurtenissen. Daarnaast stelt het Hof dat een verwijzing naar het beschermd werk door middel van een hyperlink ook kan vallen onder het citaatrecht.
De citaatexceptie kan enkel worden ingeroepen wanneer het betrokken werk geoorloofd gepubliceerd is geweest, mét toestemming van de auteur. Het manuscript in kwestie was enkele jaren oud, was aangepast gepubliceerd in een bundel en de auteur had er inmiddels inhoudelijk afstand van genomen. Bij gebruik van de citaatexceptie moet dus steeds nagegaan worden of het betrokken werk “in die specifieke vorm” geoorloofd werd gepubliceerd.
Voor meer informatie over (hyper)linking als vorm van eigen reproductie, verwijzen we graag naar een eerder artikel op onze blog. Voor de “linking tax” verwijzen we naar dit artikel.
Wat moet je zeker meenemen uit deze rechtspraak?
De drie arresten dragen allen iets bij tot de interpretatie van de wettelijk voorziene uitzonderingen op het auteursrecht en/of naburige rechten. De Kraftwerk-zaak leert ons dat naburige rechten ook spelen bij zeer minieme hernemingen. Sampling zou wél toegestaan zijn, van zodra de sample niet meer herkend kan worden uit het vooraf bestaand werk.
Funke Medien leert ons dat gezorgd werd voor een evenwicht tussen exclusieve rechten en de uitzonderingen daarop. Fundamentele rechten en vrijheden kunnen op zich niet nog een bijkomende uitzondering vormen op het auteursrecht. Dit zou het bestaande evenwicht uit balans dreigen te brengen.
Spiegel Online spreekt eveneens over het bekomen evenwicht, maar gaat nog een stap verder. De exceptie van vrije berichtgeving moet kunnen gelden, ongeacht of voorafgaande toestemming al dan niet bekomen kon worden. Een volledige herneming van een werk kan ook onder deze exceptie noodzakelijk blijken, als dit nodig was in het kader van de berichtgeving.
Een verwijzing naar het betrokken werk middels een hyperlink kan vallen onder de citaatexceptie. Het werk moet wél geoorloofd gepubliceerd zijn geweest, met toestemming van de auteur in die specifieke vorm.
