Naar aanleiding van de Europese Dag van de Rechten van de Mens maken alle Belgische stafhouders gebruik van hun nieuw wettelijk visitatierecht, dat hen sinds dit jaar toelaat gevangenissen binnen hun rechtsgebied te bezoeken. Elke stafhouder in België bezoekt vandaag een van de gevangenissen. Deze nationale actie onderstreept de ernst van de situatie in Belgische gevangenissen, waar overbevolking en een tekort aan basisvoorzieningen de fundamentele rechten van gedetineerden bedreigen.
Met dit bezoek willen Advocaat.be, Avocats.be en alle balies bijdragen aan meer transparantie en bewustwording rond de detentieomstandigheden in België. De overbevolking en onvoldoende toegang tot zorg, opleidingen en ontspanningsmogelijkheden zijn enkele schrijnende problemen waarmee de Belgische gevangenissen kampen. België is daarvoor meermaals veroordeeld door internationale instanties wegens schendingen van de mensenrechten.
Toezicht en signaleren
Stafhouders hebben het recht, ingevoerd in 2024, om zonder voorafgaande toestemming van de Minister gevangenissen binnen hun rechtsgebied te bezoeken. Dit recht oefenen de stafhouders vandaag collectief uit. Ze betreden ook een bewoonde cel en ze kunnen in gesprek gaan met gedetineerden. Daarvoor is de toestemming van de directeur-generaal wel nodig, en die is verleend. Zo kunnen zij bijdragen aan het toezicht op de detentieomstandigheden binnen hun werkingsgebied. Hun observaties leveren waardevolle inzichten op in het dagelijkse leven in detentie, vullen de signalen van de individuele advocaten aan en versterken deze, waardoor schendingen van fundamentele rechten krachtiger kunnen worden gesignaleerd.
Meer dan een symbolisch bezoek
De bezoeken zijn meer dan een symbolisch statement. Ze maken deel uit van een bredere inspanning om de rechten van gedetineerden daadwerkelijk te beschermen en de kwaliteit van het detentiebeleid in België te verbeteren. Het doel is niet alleen om aandacht te vestigen op de omstandigheden in de gevangenissen vandaag, maar ook om concrete veranderingen te bewerkstelligen. De stafhouders voeren deze bezoeken uit in volledige onafhankelijkheid, waarna Advocaat.be als overkoepelende beroepsorganisatie de bevindingen zal bundelen en begin volgend jaar zal voorstellen.
Het is de eerste keer dat de stafhouders dit visitatierecht uitoefenen en zij kozen ervoor om dat collectief te doen. Dit historische moment zet niet alleen het belang van de nieuw verworven bevoegdheid in de verf, maar benadrukt ook de rol van de advocatuur als hoeder van de grondrechten, zelfs achter gevangenismuren. Door deze bezoeken krijgen de stafhouders de mogelijkheid om niet alleen een kijk te krijgen op de omstandigheden van detentie, maar ook om, waar nodig, bewijs te verzamelen van situaties die de fundamentele rechten van gedetineerden schenden. Dit bezoek luidt meer regelmatige bezoeken in, om zo blijvend aandacht te vragen voor de precaire situatie binnen de gevangenismuren.
Uitbreiding visitatierecht: gelijke rechten voor alle gedetineerden
Naast het toezicht op de omstandigheden in gevangenissen, blijft de Advocaat.be ook pleiten voor een uitbreiding van het visitatierecht. Momenteel geldt dit recht enkel voor gevangenissen. Andere detentieplaatsen, zoals centra waar personen zonder wettig verblijf worden vastgehouden, detentiehuizen, forensische psychiatrische centra en politiecellen vallen buiten dit kader. Dit gebeurt wel in buurlanden zoals Frankrijk. Advocaat.be blijft erop aandringen dat de rechten van gedetineerden in alle detentiecentra, ongeacht het type, beter bewaakt moeten worden.
Advocaat.be roept beleidsmakers op om de structurele problemen in het gevangeniswezen en het strafbeleid aan te pakken en gedetineerden een menswaardige behandeling te garanderen. Dit is niet alleen in het belang van de gevangenen, maar ook van de samenleving. Mensenrechten gelden voor iedereen, ook binnen de muren van een gevangenis.
